Geschiedenis van Elias

Elias of het gevecht met de nachtegalen is het bekendste en meest persoonlijke werk van Maurice Gilliams. De novelle verscheen voor het eerst in 1936 en groeide uit tot een klassieker binnen de Nederlandstalige literatuur. Doorheen de jaren bleef Gilliams de tekst herwerken, met zowel stilistische verfijningen als structurele ingrepen – zo verdween het tweede cahier uit latere drukken. Ook na de oorspronkelijke uitgaven volgden nog tal van herdrukken en bewerkingen, soms op basis van exemplaren met handgeschreven correcties. Deze pagina geeft een overzicht van de volledige tekstgeschiedenis van Elias, van de eerste manuscripten tot de laatste geautoriseerde drukken. Sommige versies zijn afzonderlijk te bekijken in leesweergave via de tijdslijn hieronder: klik op de thumbnails om de bijbehorende facsimile te openen.

1924-1927

Ontwarringen. Autobiografische tekst waarin slechts één passage uit Elias voorkomt. Handschrift met varianten en correcties in 3 schoolschriftjes.

1930-1931

Zogenaamde kladhandschrift. Twee bladen met de eerste alinea’s van het eerste hoofdstuk uit het eerste cahier, bevat enkele correctielagen. Ingeplakt in een collageboek. Curiosum. Dubieus, alsook de datering.

Cover Elias of het gevecht met de nachtegalen

1933

Fragment uit het derde hoofdstuk van het eerste cahier. Handschrift op vijf bladen. Kopij voor niet gepubliceerde inzending naar De Gemeenschap.

Voorpublicatie van het eerste hoofdstuk in Dietsche Warande en Belfort (septembernummer 1933, p. 569-579).

Voorpublicatie van het eerste hoofdstuk met manuele correcties, overgebracht in latere versies.

ca. 1935

TCM1

Schoolschriftje met gedeeltelijk bewaarde nethandschrift van het tweede hoofdstuk van het tweede cahier.

TCM2

Schoolschriftje met gedeeltelijk bewaarde kladhandschrift van het derde hoofdstuk van het tweede cahier.

1936

Typeschrift met verschillende lagen van handschriftelijke correcties, verspreid over tien schriftjes. Kopij voor eerste druk. Bevat eveneens het tweede cahier.

dec. 1936

M4!

Typeschrift met handschriftelijke correcties. Derde hoofdstuk van eerste cahier. Afschrift voor een voordracht. Bewaard in Letterkundig Museum Den Haag.

1936

Eerste druk. Amsterdam (J.M. Meulenhoff) [imprint Nederland]. Met inbegrip van Voorbericht, Tweede Cahier en Appendix.

1943

D1m

Drukexemplaar van eerste druk met manuele correcties en aantekeningen. Kopij voor tweede druk. Typerend is dat de bladzijden van het tweede cahier niet opengesneden zijn. [vanaf deze bron verdwijnen het ‘voorbericht’, het ‘tweede cahier’ en de ‘appendix’ uit de drukgeschiedenis van Elias]

1943 [1944]

Tweede druk. Amsterdam (J.M. Meulenhoff)/Antwerpen (De Nederlandsche Boekhandel). Voorbericht, Tweede Cahier en Appendix vervallen.

nov. 1946

D2m

Drukexemplaar van tweede druk met manuele correcties in slecht één correctielaag. Kopij voor derde druk.

1947

Derde druk. Amsterdam (J.M. Meulenhoff).

aug. 1955

D3m

Drukexemplaar van derde druk met handschriftelijke correcties. Één correctielaag van Gilliams. Enkele aantekeningen van de zetter. Kopij voor vierde druk.

1956

Vierde druk. Antwerpen (C. De Vries-Brouwers). Samen met 'Winter te Antwerpen' verschenen als het tweede deel van 'Vita Brevis. Verzamelde werken'.

1960

*D3m

Drukexemplaar van D3 met handschriftelijke correcties die niet van Gilliams zijn. Niet-geautoriseerde kopij voor vijfde druk.

dec. 1960

*P1

Niet-geautoriseerde drukproef die gezet is naar de niet-geautoriseerde kopij *D3m. Gilliams heeft vermoedelijk op een identiek niet-bewaard drukproefexemplaar correcties aangebracht als basis voor de tweede drukproef.

febr. 1961

Tweede drukproef van vijfde druk, gezet naar een niet overgeleverd exemplaar van drukproef P1 met handschriftelijke correcties door Gilliams.

Tweede drukproef van vijfde druk, identiek aan P2. Auteursexemplaar.

maart 1961

Derde en laatste drukproef van vijfde druk, gezet naar P2. Bevat enkele door Gilliams gemaakte correcties van zetfouten.

1961

Vijfde druk. Amsterdam (J.M. Meulenhoff). Pocketeditie.

1965

D5m

Drukexemplaar van vijfde druk met handschriftelijke aantekeningen. Kopij voor zesde druk. Enkel wijzigingen van marges, witruimte en typografie. Geen tekstuele wijzigingen.

Eerste drukproef met handschriftelijke correcties van zesde druk. Wijzigingen van paginanummers door Gilliams. Naast correcties van Gilliams ook correcties en aantekeningen van corrector in blauw potlood en rode balpen.

Tweede drukproef van zesde druk met handschriftelijke correcties. Meer paginawijzigingen. Druklaag identiek aan P7 en P8. Bevat ook aantekeningen die niet van Gilliams zijn.

Éen van drie exemplaren van de tweede drukproef van zesde druk. Nog meer paginawijzigingen. Druklaag identiek aan P6 en P8. Auteursexemplaar.

Éen van drie exemplaren van de tweede drukproef van zesde druk. Druklaag identiek aan P6 en P7. Auteursexemplaar.

Derde en laatste drukproef van zesde druk. Geen handschriftelijke correcties.

Zesde druk. Maurice Gilliams [privé druk]. Op 250 exemplaren, voor zijn vrienden n.a.v. zijn 65ste verjaardag.

1966

D5m

Drukexemplaar van vijfde druk met handschriftelijke correcties. Kopij voor zevende druk. Sommige correcties corresponderen met aanpassingen in P5-P9. Variatie tussen zesde en zevende druk. Eveneens aanpassingen voor achtste druk.

1967

Zevende druk. Leuven (Boekengilde De Clauwaert). Schooleditie. Bevat eveneens Winter te Antwerpen. [waarvan 5 identieke herdrukken bij leven (1970, 1973, 1976, 1980, 1983) die niet in de tekstgeschiedenis zijn verwerkt want ze zijn niet meer door Gilliams aangepast.]

febr. 1968

P10

Drukproef van achtste druk met handschriftelijke correcties.

1968

Achtste druk. Amsterdam (Meulenhoff) [Meulenhoff editie]. Bevat eveneens 'Winter te Antwerpen'.

1974

*D8m

Drukexemplaar van achtste druk met handschriftelijke aantekeningen van typografische aard die niet van Gilliams zijn. Niet-geautoriseerde kopij voor negende druk. Bewaarplaats Letterkundig Museum Den Haag.

1975

Negende druk. Amsterdam (Em. Querido's Uitgeverij B.V.) [Salamander]. De tekst van de negende druk werd door Gilliams niet herzien. Als legger voor de Salamanderpocket werd een exemplaar van de achtste druk gebruikt. De druk is geautoriseerd omdat de auteur toestemming verleende, maar de varianten in de tekst kunnen niet op het conto van de auteur worden geschreven.

1977

D8m

Drukexemplaar van achtste druk met tal van handschriftelijke correcties. Ook op ingekleefde papiertjes en strookjes typeschrift. Kopij voor tiende druk. Auteursexemplaar.

maart 1978

P11

Eerste drukproef van tiende druk met handschriftelijke correcties in blauwe balpen en rode stift en aantekeningen in groene en zwarte stift.

1978

D10

Tiende druk. Brugge (Orion)/Den Haag (Scheltens en Giltay). Samen met 'Winter te Antwerpen' verschenen als het vierde deel van 'Vita Brevis. Tweede, herziene en vermeerderde uitgaaf van het verzameld werk.'

[1980]

[D11]

Elfde druk. [reeks Meulenhoff Editie] Amsterdam (Meulenhoff). Fotografische herdruk van de drukversie in Vita Brevis, Elias D10. Bevat eveneens Winter te Antwerpen.

[1981]

[D12]

Twaalfde druk. [reeks Meulenhoff Editie] Amsterdam (Meulenhoff). Fotografische herdruk. Identiek aan D10. Bevat eveneens Winter te Antwerpen.